موضوع پیر شدن جمعیت و آینده نگری در زمینه ی روش های مراقبت و برآوردن بهداشت جسمی و روانی برای افراد مسن از جمله مسائلی است که امروزه بیش از پیش توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است.
طراحی و ساخت روبات های پرستار یکی از راه هایی است که امروزه برخی از کشورها با سرمایه گذاری های بسیار برای خود هدف گذاری کرده اند تا پیشاپیش نسبت به رفع مشکلاتی از قبیل کمبود نیروی انسانی و آسیب های بخش مراقبت اقدام کرده باشند. هرچند برخی از مهندسان و پزشکان بکارگیری روبات به جای انسان را اقدامی غیراخلاقی از نظر علمی و اجتماعی برمی شمارند.
هربار که یک ویزیت خانگی را انجام می دهم، باید بیشتر از زمان معمول در آن جا وقت صرف کنم. من بیمارم را نمی توانم ترک کنم، چراکه او دستانم را در دستانش نگاه داشته است و یا می خواهد داستان های تکراری ای درباره ی این که چگونه خاله اش موهای وی را کوتاه کرده و او را در مدرسه پسر خطاب کرده اند، یا این که چگونه پدرش بیکار شده است با من صحبت کند. گاهی اوقات هم به خاطر این که می خواهد چیز خاصی را به من نشان دهد و باید از روی صندلی چرخ دار خود بطور نامتعادل بلند شود، و از راهروی باریک عبور کند و با من حرف بزند، و در نهایت در اتاقی کم نور آن چیز خاص را پیدا کند، نمی توانم او را ترک کنم.
با این که می توانم نسخه ای برای بسیاری از مشکلات پزشکی وی بنویسم، و این کار را انجام می دهم، اما به خاطر دو عامل از شرایطی که امروز بر زندگی وی حکمفرما شده است، یعنی "تنهایی" و "ناتوانی"، دست و بالم در نوشتن نسخه بسته است. او دختری خوش قلب با زندگی ای مشقت بار در شهرستانی دور افتاده دارد، پرستاری دارد که دوبار در هفته به سراغ وی می آید، و دوستی که هر چند وقت یک بار به او سر می زند. همچنین تماس های تلفنی زیادی را از سوی افراد داوطلب تحت عنوان "خط تلفن دوستی" دریافت می کند.
اما این کافی نیست. او مانند بسیاری از افراد سالمند نمی خواهد درون یکی از این نوع خانه ها محبوس باشد. چیزی که او نیاز دارد شخصی است که همیشه در آن جا باشد، شخصی که در کارهای روزانه به وی کمک کند و به حرف های او گوش فرا دهد و با وی بخندد.
چیزی که او بدان نیاز دارد یک روبات پرستار است.
شاید این طرز بیان به مثابه ی یک تناقض ظاهری باشد. در دنیایی ایده آل ممکن است هر یک از ما حداقل یک پرستار انسانی مهربان و کاملاَ توانا داشته باشیم که بتواند نیازهای روحی و جسمی که ما در سنی خاص به آن ها نیاز داریم را رفع کند. اما همه ی ما در یک دنیای ایده آل زندگی نمی کنیم و یک روبات قابل اعتماد ممکن است از یک فرد غیرقابل اعتماد یا شخصی که رفتار توهین آمیز دارد و یا بطورکلی هر شخص دیگری بهتر باشد.
مراقبت و پرستاری شغلی سخت است. بیشتر از آن چه به نظر می آید خسته کننده است، و کاری است که با صمیمتی معذب، از نظر جسمی و عاطفی طاقت فرسا است. گاهی اوقات خطرناک و منزجر کننده است. شغلی است که تقریبا در طول تمامی ساعات هفته باید به فعالیت آن پرداخت و دارای دستمزدی پرداخت نشده یا کم است. پرستاری از شغل هایی است که انجام دهندگان آن در معرض و عواقب سوء بهداشتی قرار دارند. (در آمریکا) کار زنان و یا مهاجرت کنندگان است، و کاری است که بسیاری از مردم یا نمی توانند و یا به سادگی نمی خواهند آن را انجام دهند.
بسیاری از کشورها این واقعیت را با سرمایه گذاری در توسعه ی روبات های پرستار تایید کرده اند. سال گذشته در ژاپن، جایی که “iyashi” ها ( نوعی از روبات ها) برای درمان در نظر گرفته می شوند، وزارت بهداشت در راستای رفع مشکلات کمبود نیروی کار و کمک به جلوگیری از آسیب های ناشی از بخش مراقبت، برنامه ای را تنظیم و به اجرا گذاشته است که بوسیله ی آن روبات های مراقبت- پرستاری در بلندکردن و یا حمل بیماران با پرستاران همکاری می کنند. همچنین ائتلافی از چند شرکت، دانشگاه، و مرکز تحقیقاتی در اروپا پروژه ای با نام "Mobiserv" (روباتی انسان نما با صفحه ی نمایش لمسی) را طراحی کرده اند که به عنوان یک همدم اجتماعی می تواند قرار ملاقات ها و ساعت مصرف داروها را یادآوری کند و افراد را به انجام فعالیت های اجتماعی، خوردن غذاهای سالم و ورزش کردن سوق دهد. پژوهشگران در سوئد نیز روباتی به نام “GiraffPlus” را طراحی کرده اند که شبیه به یک آینه ی ایستاده به اضافه ی یک جاروبرقی است. این روبات بر برخی از شاخصه های سلامت نظیر فشارخون نظارت می کند و مجهز به یک صفحه ی نمایش برای ملاقات با افراد خانواده و پزشک به صورت مجازی می باشد.
همچنین پژوهشگران در ایالات متحده در حال طراحی و توسعه ی نمونه های اولیه ی روبات های پرستار هستند، هرچند آن ها حرکتی کندتر نسبت به بقیه ی کشورها در این زمینه داشته است. در حال حاضر در آمریکا تنها روبات هایی وجود دارند که برای انجام کارهای بسیار ابتدایی نظیر حمل دارو و وسایل پزشکی در بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرند. روبات ها به طور فزاینده ای در توانبخشی عارضه های تضعیف کننده نظیر آن چه پس از مواردی همچون سکته ی مغزی پدیدار می شود، به کار گرفته شده اند. امّا روبات پاک کننده ی شریان ها و عروق بیمار با روباتی که به عنوان دوست و پرستار شما است، یکی نیست. حتی در جامعه پزشکی، این ایده که سیستم ماشینی می تواند بیشتر از نیازهای جسمی به کار گرفته شود، تا حد زیادی با شک و تردید و حتی در برخی مواقع با خشم روبروست.
به عنوان مثال، جرالد ویناکور، پزشک داخلی و متخصص امراض دوران پیری، این تعبیر را بکار می برد که : از آن جایی که ما پدران و مادرانی با هوش و زرنگی هستیم، یک رایانه ی همراه iPod را جلوی کودکانمان می گذاریم تا سَرِ آن ها را گرم کنیم و خودمان را راحت! آیا این نمونه ی همان چیزی است که در زمان نیازمان به مراقبت و محبت می خواهیم داشته باشیم؟
و با این حال، شما می توانید ویدئوهایی درباره ی درمان رو به رشد کودکان کند ذهن بوسیله ی روبات های جذاب آبی- زرد کوزموبوت “CosmoBot” را با جستجو در پایگاه اینترنتی یوتوب “YouTube” مشاهده کنید و درباره ی عملکرد آنان اطلاعات جمع آوری کنید. شما می توانید ویدئوی افراد مسن ژاپنی مبتلا به بیماری زوال عقل را ببینید که چگونه با روباتی به نام پَرو “Paro” که شبیه یک بچه شیر دریایی است، لبخند می زنند و با خوشحالی گفت و گو می کنند. شری ترکل، استاد دانشگاه و شک اندیش حوزه ی فناوری در دانشگاه MIT، در کتاب خود به نام "چرا ما از فناوری نسبت به یکدیگر بیشتر متوقع هستیم؟" درباره ی روابط عاطفی مصنوعی سوالاتی را مطرح می کند. با این حال وی پس از تماشای ویدئویی از تعامل پیرزن 72 ساله ای به نام "مِریام" با روبات پَرو می نویسد: پیرزن وقتی نسبت به پَروی خود اطمینان پیدا کرد، احساس راحتی داشت. پَرو هنگامی که داستانی را برای "مِریام" تعریف کرد، سعی در مراقبت . برآوردن خواسته های وی را داشت.
یکی از مصادیق توانایی اجتماعی و عاطفی روبات های پرستار احتمالا در کنار شما قرار دارد. اگر شما اخیرا در یکی از خیابان های شهر به پیاده روی رفته باشید، یا در رستورانی نشسته بودید، و یا به محیطی کاری ای رفته باشید، احتمالا شمار زیادی از مردم را دیده اید که بدون اعتنا به انسان ها و یا اطراف آن ها، بطور کامل مشغول کار با وسایل ماشینی روی میز یا در دستانشان هستند.
مسلماَ این دسته از مردم بوسیله ی وسایل ماشینی شان اغلب با انسان های دیگر در ارتباط هستند، اما این واقعیت که تعامل اولیه بین انسان و ماشین بوده است در جای خود باقی می ماند، و چنین اثراتی با وجود این که خیلی سریع اتفاق می افتند اما به عنوان یک تعامل معنادار و رابطه ای همدلانه تلقی نمی شوند. به نظر می رسد این اثرات، رضایت و انگیزش میلیون ها و چه بسا میلیاردها انسان را فراهم می کنند. شاید شما هم در حال حاضر با خواندن این مقاله بر روی یک دستگاه رایانه ای یکی از این نوع افراد باشید!
اما بزرگترین بحث و گفت و گو موجود درباره ی روبات های پرستار این است که ما به آن ها نیاز داریم. برای مثال، ما در آمریکا با توجه به رشد جمعیت افراد مسن، در همه جا پرستار انسانی به اندازه ی کافی نداریم. ربات ها در حل مشکل کمبود نیروی کار از طریق تکمیل مراقبت انسانی بطور راهبردی می توانند کمک کننده باشند.
در دهه ی آینده، نمونه های اولیه ی روبات های پرستار پیچیده تر خواهند شد. بنا به گفته های "جیم اوزبورن"، مدیرعامل شرکت “Quality of Life Technology Center at Carnegie Mellon” ، مشکل اصلی حال حاضر در زمینه ی این دسته از روبات ها فناوری نیست، بلکه پیدا کردن یک الگوی کسب و کار مناسب برای ساخت مقرون به صرفه ی آن ها می باشد. وی می گوید: من واقعاَ امیدوارم که در آینده روباتی باشد که در سن بازنشستگی به من کمک کند. امّا امیدوارم که مجبور به استفاده از تمام اندوخته های بازنشستگی خویش برای آن نباشم.
در آن دنیای جدید، زندگی تنها و ناتوان بیمار من بوسیله ی یک روبات پرستار بهبود پیدا خواهد کرد.
این را تصور کنید: از آن جایی که روبات پرستار احتیاج به خواب ندارد، در تمامی مواقع حساس و بحرانی به حالت آماده باش خواهد بود و در دسترس است. در حالی که بیمار من خواب است، روبات می تواند لباس های وی را بشوید و بقیه ی کارهای خانه را انجام دهد. وقتی او بیدار می شود، روبات می تواند با صدایی گرم و لحنی دلنشین به بیمار سلام کند، او را با خیالی راحت از روی تخت خواب بلند کند و مطمئن شود که آیا او پس از رفتن به دست شویی تمیز بوده است یا خیر؟ این روبات ( شبیه زن یا مرد) اطمینان حاصل می کند که آیا بیمار من داروهای خود را به موقع مصرف کرده است یا خیر؟ همچنین سر میز صبحانه می تواند با بیمار من صحبت کند و درباره ی وضعیت آب و هوا و آخرین اخبار روز با وی به گفت و گو بنشیند.
همچنین، به خاطر این که بیمار من عاشق خواندن است امّا بینایی اش در حال تحلیل رفتن است، روبات پرستار پیشنهاد خواندن کتاب را به وی می دهد. یا شاید نسخه ای از کتاب را با حروف درشت بر روی صفحه نمایش خود در اختیار وی نشان دهد. پس از مدتی روبات خواهد گفت: فکر می کنم دیگر کتاب خواندن کافی باشد و باید برویم لباس هایتان را بر تن کنیم. امروز دخترتان دارد برای بازدید نزد ما می آید.
آیا جای طرح و بحث مسائل اخلاقی در این زمینه نیز وجود دارند؟ البته که بله. امّا من هم می توانم لبخند بیمارم را وقتی که این کلمات را از زبان روبات می شنود، تصور کنم و من شک دارم که در وضعیت کنونی او زیاد لبخند بزند، زمانی که او در خانه ی خود، ساعت به ساعت و روز به روز در تنهایی به سر می برد.
* مترجم: علیرضا شیرازی نژاد
** این مطلب در تاریخ 93/06/09 در صفحه اندیشه خبرگزاری ایرنا انتشار داده شد و روزنامه ابتکار نیز آن را با عنوان «زان کودکان نازم شکریست با شکایت» در تاریخ 93/06/13 به چاپ رساند.
